Menu

Lewkowo Stare i Lewkowo Nowe

Mówiąc o Lewkowie1 należy przez to rozumieć dwie miejscowości: Lewkowo Stare i Lewkowo Nowe wraz z koloniami. Najprawdopodobniej Lewkowo Nowe powstało z osady bojarskiej, która istniała już przed okresem, gdy Puszczę Narewkę objął Massalski. Osada ta była nadana w nieznanym czasie przez wielkiego księcia litewskiego w celu obsługi traktu komunikacyjnego. Strzegła ona również przeprawy na rzece Narewka2 (trakt w kierunku na Narew, Bielsk, Drohiczyn i Mielnik).

Dwór, który znajdował się prawdopodobnie na terenie obecnego Lewkowa Starego, w rejonie dawnej szkoły podstawowej, był na początku XVII wieku centrum administracyjnym dóbr zwanych Narewką alias Lewkowo. W tym czasie powstał folwark w Lewkowie i Grodzisku3. Dwór w Lewkowie pełnił pierwszoplanową rolę w tych dobrach. Świadczy o tym zabudowa z dużym domem mieszkalnym i budynkiem urzędniczym oraz dogodne powiązanie komunikacyjne z innymi folwarkami (ślady osadnictwa sięgają tu średniowiecza). Tu także została fundowana cerkiew o nieznanym wezwaniu. Lokalna tradycja wiąże jej powstanie z Fiodorem Massalskim, który to miał uczynić w roku 1574 (w tym czasie jednakże nie był on jednak właścicielem Puszczy Narewki, bowiem była ona w rękach Chodkiewiczów).

Obecny proboszcz parafii twierdzi, że cerkiew i parafia prawosławna w Lewkowie Starym pochodzi z 1505 roku, a istniejącą do dziś cerkiew wybudowano w 1574 roku. Jednakże pierwsza wzmianka źródłowa o cerkwi w Lewkowie (unickiej) pochodzi z roku 1698.

Niektórzy twierdzą, że Massalski miał także fundować prawosławny klasztor pw. Wniebowstąpienia Chrystusa, do budowy którego nie doszło.

Dwór Lewkowo miał charakter obronny i stał na trudno dostępnym wzniesieniu pośród bagien. Otoczony był drewnianą palisadą z drewnianym mostem nad bagnami.

W 1668 roku Teodor Denhoff z kilkuset zbrojnymi jeźdźcami (cudzoziemcy i Polacy) zdobyli dwór i dokonali plądrowania i grabieży. Siedziba dworska w Lewkowie składała się w tym czasie z trzech części: mieszkalnej i gospodarczej o drewnianej zabudowie, dwóch podwórek oraz części gospodarczej nad rzeką. Były tu dwie izby, alkierz, komórka, kuchnia i kaplica, dom mieszkalny księdza, drugi budynek mieszkalny, duży budynek urzędniczy i obiekty pomocnicze (gospodarskie). Był też tu browar i słodownia, nad rzeką łaźnia i młyn o jednym kole (z innych opisów wynika, że młyn był w pewnej odległości od dworu, u ujścia Bobrówki do Narewki). We wsi Lewkowo mieszkało wtenczas 35 rodzin chłopskich, z tego trzy były zwolnione od opłat: młynarza, proboszcza unickiej cerkwi i Żyda dzierżawiącego karczmę, młyn i folusz.

W roku 1701 Massalscy przekazali Lewkowo krewnemu z linii wołkowyskiej Janowi Kazimierzowi Massalskiemu i jego żonie Katarzynie z Kiersnowskich. Po ich śmierci w 1706 roku dobra przeszły na jedynego ich syna, małoletniego Michała. Prawdopodobnie do tego samego roku Jan Kazimierz wystawił nową cerkiew, stojącą do dziś (jest to w sprzeczności z tym, co mówi obecny proboszcz, który twierdzi, że była tylko jedna z 1574 r.). W tej cerkwi mieszały się zwyczaje i elementy łacińskie, unickie i prawosławne. Akt fundacyjny nowej cerkwi podpisany został przez Jana Kazimierza Massalskiego 29 października 1706 roku. Rodzony brat jego ojca - Teodor Massalski - ufundował dzwony cerkiewne. Parafia Lewkowo obejmowała: Siemianówkę4, Łukę i Grodzisk.

W latach 1698 - 1759 utrzymano podział siedziby dworskiej na część rezydencjonalną i gospodarczą, ale z niewielkimi zmianami, m.in. dostawiono syrnik. Przebudowie uległ stary dwór, zlikwidowano alkierze, dobudowano spiżarnię, galerię i ganek, oraz dwukondygnacyjny lamus z galerią wokół kondygnacji. W tym też okresie właścicielem stał się syn Jana Kazimierza Massalskiego - Józef (sędzia ziemski wołkowyski, który w testamencie kazał pochować się w unickiej cerkwi lewkowskiej przed ołtarzem Najświętszej Marii Panny), a następnie właścicielem był jego brat Rafał. Późniejszymi właścicielami byli Bułharyni, od których w roku 1750 odkupił te dobra Michał Massalski i wydzierżawił na dziesięć lat Aleksandrowi Rzeczyńskiemu (cześnikowi bracławskiemu).

Przed rokiem 1759 nastąpiły zmiany w układzie wsi Lewkowo. Zwiększyła się ilość uprawnianej ziemi, a jednocześnie spadła liczba gospodarstw. W północnej części wsi powstał folwark, założony przez Karola Mioduszewskiego, od którego nazwiska nazywany był Miodnie. W tym czasie uprawiali ziemie następujący gospodarze: Michał Mocko (z synem Iwanem), Michał Ptaszyński (z synem Andrzejem), Niczyper Mikiciuk (z synami: Ławrem, Leonem i Jaskiem), Iwan Ostaszuk (z synami: Dmitrukiem i Hryhorem), Piotr Ptaszyński ( z synami: Janem i Gabrielem), Wasil Mikiciuk (z synem Janem), Stefan Koziuk ( z ojcem Cimochem), Tomasz Kibałowski (z synami: Stefanem, Eliaszem i Trochimem), Iwan Hocko (z synem Józefem), Andrzej Ptaszyński (z synami: Tomaszem, Jaskiem, Hieronimem, Wasilem i Leonem), Andrzej Borecki (z synami: Hryhorem i Mikitą), Dawid Borecki, Eliasz Bednaruk (z synami: Dawidem, Mikołajem i Aleksiejem), Onopa Charko (z synem Jaskiem), Leon Ptasznik (z synami: Sołowiesiem i Hryhorem), Mikołaj Charko, Janko Harbaruk (z synami: Hryhorem, Daniłem i Ławrynem), Parachwien, Wasil Ostaszuk (z synem Ławrynem), Stefan Piekarski (z synami: Owsenem i Dawidem), Iwan Maciusz, Hryhory Romanowski (z synem Benedyktem), Eliasz Glisa (z synami: Marsinem i Hryhorem), Borecki, Adam Ptaszyński (z synami: Aleksandrem i Hryhorem) oraz Alexander Nizbrycki, będący również młynarzem.

Od roku 1787 dobra Lewkowo znajdowały się w rękach Jana Węgierskiego (szambelana królewskiego). W 1833 roku dwór w Lewkowie należał do Karola Dąbrowskiego. Przed 1842 rokiem dwór znów zmienił właściciela i w roku 1858 należał do kpt. Juliana Kamieńskiego, który był jego właścicielem jeszcze w roku 1890.   

W 1853 roku na cmentarzu wzniesiono kapliczkę dla odprawiania pogrzebów. Z informacji uzyskanych przez Łukasza Biryckiego wynika, że 12 kwietnia 1837 roku wydano pozwolenie na cyt. "paswiaszczenie druhich kladwiszcz pry cerkwi Lewkowskoj". Także wydaje się, że tę datę można przyjąć za powstanie nowego (obecnego) cmentarza w Lewkowie Starym, gdzie najstarsze nagrobki - możliwe do odczytania - opiewają na koniec XIX wieku. Poprzedni cmentarz istniał na północ od cerkwi Św. Św. Piotra i Pawła. Starsi ludzie pamiętają, że w tym miejscu wykopywano żwir.

W 1869 roku z parafii w Lewkowie wydzielono parafię Narewka, w skład której weszła Siemianówka.

W okresie międzywojennym w Lewkowie Starym (raczej Starem Lewkowie) istniała szkoła powszechna. Dokumentuje to świadectwo szkolne Konstantego Gołubowskiego z roku szkolnego 1924/25. Kierownikiem szkoły był w tym czasie Wacław Tychanowicz. Na świadectwie widnieją także nazwiska dwojga nauczycieli: Eugenii (Eugenja) Tychanowiczowa i ks. prob. Paweł Wisielecki z parafii w Lewkowie Starym.

Historia obydwu miejscowości wiąże się nierozerwalnie z dwiema rzekami: Narewką i Bobrówką. Ta pierwsza zachowała jeszcze dużo ze swojego dawnego wydlądu, ale Bobrówka pozostała taka sama tylko z nazwy - teraz jest prawie  zwyczajnym rowem melioracyjnym.

Dawniej, aż do lat 60. XX w., rzeka Bobrówka wiła się jak wstęga wśród łąk, tworząc liczne zakola i głębiny nazywane "jamkami". W takich miejscach okoliczni mieszkańcy łowili ryby. W wielu miejscach jej brzegi były przepięknie porośnięte wierzbą (niektóre jeszcze pozostały), olszyną i krzakami, których korzenie wystające w wodzie były siedliskiem wielu gatunków ryb.

Bobrówka była wartką rzeką, dlatego też przy drodze z Lewkowa do Podlewkowia, po prawej stronie, nad ta rzeką usytuowany był młyn wodny. W ostatnim okresie jego istnienia należał on do trzech braci Sajewiczów, z których Piotr był dziadkiem mojej małżonki.

W tym też miejscu Bobrówka wpadała do stawu, pospolicie nazywanego „buchtą”. Miejscowa legenda głosi, że w tym stawie była zatopiona skrzynia ze złotem lub innymi kosztownościami. Wielu chciwych, chcących się wzbogacić, próbowało ją dnaleźć, ale wszystkie poszukiwania kończyły się utonięciem. Po wielu takich próbach miejscowi zaczęli mówić, że staw ten wraz z zatopionym skarbem są przeklęte, dlatego też bali się nawet w nim kąpać.

Nieopodal tego miejsca, przy drodze z Narewki do Lewkowa Nowego, przed Bobrówką, rodzina Zakrzewskich wybudowała wiatrak, który jak magnes przyciągał z całej okolicy furmanki ze zborzem. To w nim Zakrzewscy mielili zboże na mąkę, wyśmienitą mąkę. Dowodem istnienia tego wiatraka jest mapka, na które jest on zaznaczony.

Współczesne Lewkowo jest znane dzięki Ceramice Budowlanej Lewkowo Sp. z o.o. W roku 1959, podczas wierceń na rzece Narewka, w okolicach Lewkowa, natrafiono na złoża iłów wielowarstwowych pochodzenia zastoiskowego o znacznej plastyczności.Zakład powstał w 1968 roku i produkował wtenczas rury drenarskie i cegły kratówki. W 1973 roku powstał drugi oddział, gdzie rozpoczęto produkcję pustaków szczelinowych ściennych.

Rok 2003 był momentem przełomowym, gdyż zakład przekształcił się w spółkę prawa handlowego, zatrudniającą 130 osób. Aktualnie zajmuje obszar około 46 ha, na którym ulokowane zostały 2 nowoczesne oddziały produkcyjne tego sektora, zajmujące 2,3 ha, a także kopalnie gliny i piasku. Dzięki tradycji, nowoczesnej technologii produkcji ceramika zdobyła zaufanie odbiorców i osiągnęła najwyższą jakości swoich produktów. Stała się jedną z wiodących firm oferujących produkty ceramiki budowlanej. Zyskała status lidera w Polsce północno-wschodniej.

 


Nazwy miejscowe z pogrubionym akcentem:
1 Laukowo
2 Narauka
3 Haradzisko
4 Siamanouka

  • Przed 2018 rokiem

    Przed 2018 rokiem

  • Od 2018 roku

    Od 2018 roku

Script logo